درمان و توانبخشی اختلال بلع

بعد از انجام ارزیابی های بالینی و آزمایشگاهی لازم باید برای بیمار مبتلا به اختلال بلع یک برنامه درمانی طراحی شود. برای برنامه ریزی درمان ، آسیب شناس گفتار و زبان به عنوان درمانگر بلع با همکاری رادیولوژیست. ، بر اساس علائم و نشانه های موجود در هر یک از روش های تصویر برداری مانند ویدئوفلوروسکوپی و … نوع مشکل فیزیولوژیک یا محل ضایعه آناتومیکی که باعث ایجاد اختلال بلع شده است را تشخیص می دهد.

به عنوان مثال اگر در تصاویر رادیوگرافی علائمی مانند باقی ماندن غذا در هر یک از حفره های دهان. ، والکولا ، سینوس پریفورم و یا دیواره های حلق بعد از بلع مشاهده شد. نشنان دهنده ضعف در حرکت و انقباضات عضلات قاعده زبان یا عضلات دیواره حلق می باشد.

و نیز اگر بیماری در حین بلع یا کمی بعد از بلع دچار آسپیراسیون ناشی از ورود مواد غذایی به راه هوایی شود. احتمالا دچار اختلال در بست مسیر هوایی هنگام بلع است. بنابراین آسیب شناس گفتار و زبان بر اساس این نشانه ها و علائم مشکل را تشخیص داده. و برای بر طرف کردن آن برنامه درمانی مناسب را طراحی می کند. در بعضی مواقع نیز بنا بر تشخیص درمانگر و بر اساس شرایط بیمار و شدت مشکل روش های تغذیه غیردهانی برای بیمار تجویز می شود.

به طور کلی مهمترین هدف درمان اختلال بلع. ، توسط آسیب شناس گفتار و زبان ، بهبود توانایی عملکرد بلع دهانی – حلقی بیمار و حذف یا کاهش ورود مواد غذایی یا مایعات به راه های تنفسی است. به عبارت دیگر در تمام این روش ها درمانگر سعی می کند. به بیمار کمک کند تا یک وعده غذایی را به راحتی و با لذت و آرامش و بدون خطر آسپیراسیون و خفگی بخورد.

لاگمن ( 1998) روش های درمان اختلال بلع را به دو دسته کلی تقسیم می کند. که عبارت اند از :

روش های جبرانی
روش های توانبخشی

هدف از روش های جبرانی همانطور که از نام آنها نیز به منظور جبران نقائصی است که باعث اختلال بلع بیمار شده اند. مثلا اگر بیمار به دلیل ضعف عضلات زبان .، قادر به حرکت و راندن لقمه غذا به عقب دهان و ناحیه حلق دهانی نیست. می توان با تغییر در موقعیت سر بیمار هنگام بلع این نقص را جبران نمود. یا اگر بیماری قادر به بلعیدن نوعی ماده غذایی خاص مثلا جامدات نمی باشد.

می توان با ایجاد تغییر در رژیم غذایی این مشکل را برطرف نمود. گاهی اوقات هم ممکن است برای جبران یک نقص از پروتز های داخل دهانی برای بیمار استفاده شود. در هنگام استفاده از روش های جبرانی فیزیولوژی بلع از نظر ترتیب مراحل انجام آن تغییر نمی کند. بلکه فقط با تغییر در موقعیت سر و گردن و مسیر عبور غذا یا رژیم غذایی ، عمل بلع به راحتی انجام می شود.

یکی دیگر از روش های بلع درمانی تکنیک های توانبخشی بلع است. این تکنیک ها باعث افزایش و بهبود دامنه و یکپارچگی حرکتی عضلات مربوط به ساختار های دهان یا حلق. ، بهبود افزایش کنترل ارادی بیمار روی عملکردهای دهان و حلق می شوند. این روش ها بهتر است برای بیمارانی استفاده شوند که قادر به انجام دستورات باشند. و تمرینات را به طور مستقل و بدون کمک درمانگر به راحتی انجام می دهند. و مشکل شناختی یا زبانی شدید هم نداشته باشند.

همچنین هنگام استفاده از این روش ها در فیزیولوژی و عملکرد طبیعی بلع تغییری ایجاد می شود. که از این طریق بیمار قادر خواهد بود مواد غذایی را به داخل مری و در نهایت معده براند. مثلا در یکی از این مانورها از بیماری که در حرکات خلفی زبان و راندن لقمه غذا به عقب دهان مشکل دارد. و با استفاده از روش های جبرانی قادر به انجام این کار نبوده است. خواسته می شود با فشار زیاد و انقباض تمام عضلات درگیر در بلع غذا را به عقب براند.

یکی دیگر از روش هایی که برای درمان اختلال بلع بیمار به کار می رود. تمرینات و تکنیک های تقویت عضلات درگیر در بلع مانند عضلات لب ها. ، زبان و حلق و صورت و یا افزایش دامنه حرکت این عضلات می باشد.

آسیب شناس گفتار و زبان باید اصولی را رعایت نماید که در زیر به آنها اشاره می شود.

آسیب شناس گفتار و زبان به عنوان درمانگر بلع باید از آناتومی ساختار های دخیل در بلع ، فیزیولوژی و نوروفیزیولوژی بلع طبیعی آگاهی کامل داشته باشد.

آسیب شناس گفتار و زبان همچنین باید از علت شناسی ها و بیماری هایی که منجر به اختلال بلع می شوند از نظر طول دوره بیماری و روش های درمانی به کار رفته برای آنها آگاهی داشته باشد.

قبل از طرح ریزی برنامه درمانی درمانگر باید پرونده پزشکی بیمار را از نظر تشخیص پزشکی. ، نوع داروها و وضعیت ریوی – تنفسی به دقت مورد مطالعه قرار دهد.

انتخاب یک راهکار درمانی خاص باید بر اساس وضعیت سلامت عمومی وضعیت هوشی و عقلی توانایی های شناختی. ، توانایی های گفتار و زبان ، وضعیت اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی بیمار باشد.

درمانگر بلع در درمان اختلال بلع باید رویکرد تیمی داشته باشد . و با سایر اعضا تیم شامل رادیولوژیست ، نورولوژیست. ، متخصص گوش و حلق و بینی ، متخصص گوارش ، متخصص ریه ، کارشناس تغذیه ، فیزیوتراپیست ، کاردرمانگر و پرستار بیمار در تعامل مستقیم و یا غیر مستقیم از طریق تلفن یا نامه نگاری باشد.

هنگام طرح ریزی یک برنامه درمانی باید به جنبه های مختلف غذا خوردن مانند کسب لذت از غذا خوردن . ، زمان غذا خوردن ، اشتها و سلیقه غذایی بیمار و مدت زمانی که صرف یک وعده غذایی توسط او می شود قبل از بیماری و در حال حاضر توجه شود.

درمانگر باید در جلسه اول بیمار و خانواده او را از مشکل او ، پیش آگهی آن ، راهکارهای درمانی و نتایج ناشی از کوتاهی در انجام روش های درمانی و عدم پیگیری درمان به طور کامل و واضح آگاه کند.

هنگام طرح ریزی برنامه درمانی ، بهتر است در جلسات اول از روش های جبرانی که انرژی کمتری لازم دارند استفاده شود. و بعد روش های غیرمستقیم و سپس روش های مستقیم استفاده شود.

اگر بیمار در طول درمان قادر بود فقط یک نوع ماده غذایی از نظر غلظت و حجم آن مانند نیمه جامدات یا مایعات را مصرف کند. درمانگر باید در مورد میزان کالری و مواد مورد نیاز بدن با کارشناس تغذیه مشورت نماید و در صورت نیاز مکمل های تغذیه ای مانند سرم های خوراکی و … برای بیمار تجویز شود.

هنگام استفاده از راهکار های درمانی اختلال بلع باید به این نکته توجه شود. که با بالا رفتن سن برخی از اندام های دخیل در بلع به علت شل شدن عضلات و تغییر الاستیسیته بافت های مختلف دچار تغییر وضعیت می شوند. و طرح ریزی برنامه درمانی باید بر اساس سن و جنس بیمار باشد.

منظور از درمان اختلال بلع توسط آسیب شناس گفتار و زبان ، درمان در مراحل دهانی و حلقی است .و درمان اختلال بلع ناشی از مشکلات مری به خصوص بخش تحتانی مری ، به عهده متخصص مربوطه ( متخصص گوارش ) است. و درمان در این موارد به صورت دارویی یا جراحی است.