نقایص بازیابی واژگانی
به دلیل پیچیده بودن فرایند بازیابی واژگانی هر گونه شکست و اختلال طی این فرایند باعث مشکل واژه یابی خواهـد شـد . احتمالا هـر کسی پدیده نوک زبانی را زمانی که واژه فورا قابل دستیابی نیست. تجربه کرده است . در این زمان جنبه هایی از دانش معنایی واژه مورد نظر حفظ می شود .ولی واژه قابل دستیابی نیست . وقتی یک فرد مبتلا به یک آسیب مغزی شده است .( مثل سکته یا ضربه مغزی ) با مشکلاتی در واژه یابی رو به رو خواهد شد. که احتمالا با سایر توانایی های زبانی نیز تداخل پیدا خواهد کرد .
طیف وسیعی از اختلالات ، مشکل در واژه یابی و نامیدن را تجربه می کنند. که به طور مختصر به معرفی برخی از آنها می پردازیم.
اتیسم
این افراد در نامیدن ، استراتژیهای بازیابی متفاوتی از افراد بهنجار به کار می برند . وقتی یک کودک مبتلا به اتیسم قـادر به نامیدن یک آیتم نیست کلمه ای را می نامد .که از لحاظ کیفیت ادراکی مشابه کلمـه هـدف است. برای مثال چنگال به جای ناخن یا انتخاب از یک مقوله معنایی مشابه مثلا پرنده به جای بوقلمون . اما یک کودک بهنجار زمانی که نام یک شی را به یاد نمی آورد سعی در توضیح دادن آن می کنـد .بـرای مثال برای چکش بیان می کند که وسیله کار پدرم است. یا حتی از جسچر برای نشان دادن کار آن کمک می گیرد. در حالی که اینها در کودکان مبتلا به اتیسم هرگز دیده نمی شود . برخی از مطالعات هم نشان دادند که نامیدن فعل در کودکان مبتلا به اتیسم ضعیف تر از نامیدن اسامی می باشد .
آسیب زبانی ویژه
مطالعات مختلف نشان می دهد که کودکان مبتلا به آسیب زبانی ویژه در تکالیف نامیدن تصاویر خارج از بافت مشکل دارند. و در مقایسه با همسالان خود ، در دقت و سرعت نامیدن دچار نقص می باشند . همچنین در تکالیف نامیدن شی درصد بالایی از خطاهای معنایی ( به عنوان مثال گرد و غبار به جای جـارو ) ، خطاهای واجشناسی ( بـه عنـوان مثال pumplin به جای pumpkin ) و خطاهای ناشناخته در این کودکان دیده شد . این گروه در نامیدن مقولات اسامی و فعل ضعیف تر از گروه بهنجار عمل می کنند .و خطاهایی که در بازیابی اسامی نشان می دهند .اکثرا از نوع خطاهای معنایی است. اما خطاهایی که در بازیابی افعال نشان می دهند .ازنوع حاشیه گویی ، کلمات بی معنی یا توصیف درباره آن است .
ناتوانی یادگیری
کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری خزانه واژگان کمی دارند. که محدود به کلمات پربسامد و کوتاه است . علاوه بر خزانه واژگانی کوچک مشکلات معنایی دیگری از جمله دانش معنایی محدود و ضعف در طبقه بندی کلمات در مقوله های معنایی گزارش شده است. مشکلات بازیابی کلمه نیز به طور وسیعی در این گروه گزارش شده است . ایـن مشکلات شامل کاهش سرعت و دقت نامیدن در مواجهه با محرک و مشکلات واژه یابی است . نامیدن به روش روانی کلامی در این افراد در مقایسه با افراد بهنجار نیز ضعیف تر است .
آفازی
آفازی منجر به آسیب توانایی های زبانی شامل گفتار ، درک شنیداری ، خواندن و نوشتن می شود . با این وجود مشکلات واژه یابی و نامیـدن بـه عنوان شایع ترین و پایدارترین مشکل در آفازی مزمن گزارش می شـود . مشکلات بازیابی واژگانی حتی بعد از پیشرفت درمانی در سایر جنبه های زبانی باقی می ماند . تنوعی از انواع خطاهـای نامیدن در افراد مبتلا به آفازی دیده می شود . این خطاها عبارتند از پارافازی معنایی ، پارافـازی واجـی ، حاشیه پردازی ، واژه پردازی ، تکرار مرضی و بدون پاسخ .
پارافازی معنایی اشاره به خطاهایی است که مشخصه های معنایی مشترک با واژه هدف دارند .( مثلا سیب به جای پرتقال ) . پارافازی واجی اشاره به خطاهایی است. که مشابه صداهای واژه مورد هدف هستند. در ایـن مـورد قسمتی از مشخصه هایی واجی واژه مورد هدف بازیابی می شوند ( برای مثال تگ به جای سگ ) . در حاشیه پردازی اغلب نشانه های مرتبط با واژه هدف دیده می شود. ( برای مثال من رانندگی می کنم ، گاز می دهـد ، قرمز است به جای کلمه ماشین ) .
واژه پردازی اشاره به خطاهایی است. که شامل به کارگیری واج های غیراصلی و خطا است که به طور غیر قابـل شناسایی در سیستم زبانی هستند . تکرار مرضی ، اشاره به تولیـد مـکـرر پاسخی است که در تلاش های اول انجام شده است . در انتها وقتـی هـیچ پاسخی صورت نمی گیرد .و خروجی گفتاری وجود ندارد .خطا در طبقه بدون پاسخ قرار می گیرد . نتایج مطالعات اخیر نشان دادند. که اکثـر خطاهای نامیدن در بیمار آن مبتلا به آفازی شامل پارافازی واجی ، معنایی و حاشیه پردازی است . با این حال الگوی قطعی وجود ندارد .
ضربه مغزی
مطالعات مختلف نشان دادند. افراد مبتلا به ضـربه مغزی در بازیابی واژگان دچار مشکل می شوند . الگوی این مشکلات به طور واضح شناخته نشده است .اما مشخص شده که نامیدن در مواجهه مشکل اصلی این افراد می باشد .و نقص پایه ای مشکل در بازیابی سرمقوله ها می باشد. که نشان دهنده مشکل در دسترسی به سطح پایه مقوله است . علاوه بر این در حوزه عملکرد روانی کلامی مطالعات نشان دادند. که بیماران مبتلا به ضربه مغزی ، واژه های صحیح کمتری تولید می کنند . این بیماران در بازیابی اطلاعات از حافظه معنایی و واژگانی دچار مشکل هستند .که این مشکل بر اثر کاهش سرعت پردازش اطلاعات تشدید می شود .
آلزایمر
این بیماران دارای آسیب در دانش معنایی اسامی هستند . و در عین حال که توانایی گرامری آنها سالم است ، فعل در آنها آسیب می بیند . مطالعات اخیر حاکی از آسیب در نامیدن فعل و درک اطلاعات وابسته به فعل در سطح جمله می باشد . در مجموع می توان چنین گفت .که در این بیماران هر دو جنبه معنایی و نحوی مستعد آسیب هستند . در مراحـل اولیه بیمار مبتلا به آلزایمر در یافتن کلمات در مکالمه دچار مشکل می شود. که البته این مشکل نامیدن خفیف است. و معمولا به نقص در پردازش معنایی و نقایص حافظه نسبت داده می شود . مطالعات دیگر در زمینه نامیدن آزاد نشان داد که این بیماران در روانی معنایی ، واجی و فعل ضعیف تر از گروه سالمندان بهنجار عمل می کنند .
. مشکلاتی که در بازیابی واژگان به وجود می آید دو دلیل عمده دارد :
نقص در ساختار واژگان :
مشخصه اصلی آن ثبات در مشکل است .یعنی فرد همیشه واژه را ناقص می گوید .یا بخشی از آن را حذف می کند. که نشان دهنده بهـم ریختگی شبکه عصبی و ساختار واژه است .
نقص در دستیابی به واژگان :
مشخصه اصلی آن بی ثباتی در مشکل است .یعنی فرد گاهی واژه را دستیابی به واژه هدف است . درست می گوید و گاهی نمی تواند بیان کند که نشان دهنده اشکال در دسنیابی به واژه هدف است.
ارزیابی نامیدن
فرایند نامیدن را به شیوه های مختلفی می توان ارزیابی کرد که شامل :
نامیدن تصویر
نامیدن کلمات نوشته شده
نامیدن طبقه ای
نامیدن اتوماتیک
نامیدن در پاسخ به سوال شفاهی
نامیدن در پاسخ به توصیف واژه
جور کردن تصویر با کلمه
روانی کلامی
توصیف تصاویر
بازگویی داستان
تکمیل جمله
نمونه گفتار خودبخودی
خطاهایی که در بازیابی واژه دیده می شود :
۱. تاخیر : که نشان دهنده کندی سرعت در انتخاب واژه هدف است.
۲. اصلاح خطای تولید شده : که نشان دهنده تشخیص خطا توسط فرد و بازیابی شکل صحیح کلمه هدف است ..
۳.حاشیه پردازی : که نشان دهنده ناتوانی در بازیابی واژه هدف است .که فرد در اینجا از اطلاعات معنایی و انتقال آن استفاده می کند .
۴. پارافازی واجی : که نشان دهنده خطا در انتخاب و توالی واج های کلمه هدف است .
5.پارافازی معنایی:پارافازی نشان دهنده بازیابی کلمه ای است .که به لحاظ معنایی با کلمه هدف مرتبط است .
۶. کلمه نامرتبط : که نشان دهنده ناتوانی در دستیابی به مقوله معنایی مناسب است .
7 . واژه پردازی : که نشان دهنده خطای شدید در انتخاب و توالی واج کلمه هدف است .که منجر به تولید کلمه بی معنی می شود .
۸ .تکرار نابجا: که نشان دهنده ناتوانی در بازداری از پاسخ قبلی است.
۹. اشاره : که نشان دهنده جبران ناتوانی در بازیابی کلمه هدف است .
۱۰. بدون پاسخ : که مکانیسم خاصی ندارد.
درمان اختلال نامیدن
همان طور که ذکر شد مشکلات واژه یابی و نامیدن در طیف وسیعی از اختلالات زبانی دیده می شود. و درمان این حیطه می تواند منجر به بهبود عملکرد گفتاری و ارتباطی فرد شود. لذا در این قسمت به معرفی مختصر درمانهای کاربردی در درمان مشکلات نامیدن می پردازیم .
هدف تمرینات درمانی ، افزایش دستیابی به واژگان می باشد .پس بهتر است درمان در زمینه و بافت زبانی مناسب انجام شود. تا به فرد جهت دستیابی و استخراج واژگان کمک کند . تکالیف واژه یابی معمولا با استفاده از مطالعات زبانشناسی ، روانشناسی زبان و عصب شناسی طراحی می شوند. و معمولاً درمان شامل تمریناتی در حیطه واژه یابی نوشتاری و شفاهی ، کپی کردن از روی کلمه یا تمریناتی نظیر جور کردن کلمات یک طبقه و یا انتخاب واژه های مربوط به کلمه هدف از روی یک لیست و یا جدا کردن و طبقه بندی کلمات می باشد .
نکاتی وجود دارد که بهتر است برای درمان به آنها توجه کنیم .برای مثال درمان باید از سطحی شروع شود که در آن سطح نقایص جزئی وجود دارد. هرگز نباید از سطحی شروع شود که عملکرد بیمار در آن بسیار پایین است . در عین حال باید به این نکته نیز توجه کرد که تکالیف نباید بسیار ساده هم باشند . وقتی بیمار ۹۰ درصد یا بیشتر پاسخ صحیح می دهد .سختی تکلیف باید افزایش پیدا کند . جهت تسهیل درمان ابتدا از کلماتی با فرکانس بالاتر استفاده می شود. و سپس به کلماتی با فرکانس کمتر پرداخته می شود .
در مراحل نهایی درمان در بافت گفتگو انجام می شود .و زمانی که درمان کلامی به هدف معینی رسید آن را با درمان نحو ترکیب می کنیم . در مواردی که نقص گفتار بیمـار کـاملا مشهود است ، تمرینات نامیدن اولین مرحله درمان کلامی می باشند . این مرحله اولیه با هدف بازگرداندن کلمات اولیه به بیمار می باشد .و این مجموعه از تمرینات باید بر پایه کلماتی باشند که از نظر معنایی مختلف و دارای فرکانس استفاده بالایی هستند. و به تدریج میزان راهنمایی های تسهیل کننده را کاهش می دهیم .
واژگان پایه مربوط به فعالیت های روزانه زندگی
با ما در ارتباط باشید در :
بهترین گفتاردرمانی و کاردرمانی در گرگان واقعا عالی هستید
اولش فکر میکردم مثل جاهای دیگست ولی کم کم دیدم چقد تیم خوب و گروه خوبی رو جمع کردن واقعا خدا خیرتون بده
تا عمر دارم ممنون زحماتتون هستیم
ارادتمند محمدزاده