روش های جبرانی درمان اختلال بلع

این روش ها به منظور جبران نقائصی هستند. که باعث اختلال بلع در بیمار شده اند. و با استفاده از این روش ها بدون این که فیزیولوژی بلع تغییر کند علائم اختلال بلع مانند آسپیراسیون و یا باقی ماندن مواد غذایی در مسیر بلع حذف می شوند. از این رو به این روش ها ، روش های ” علامت درمانی ” هم گفته می شود.

بهتر است در هنگام اجرای برنامه درمانی ابتدا این روش ها برای بیمار به کار روند. زیرا اولا یادگیری آنها برای بیمار آسان است.

ثانیا تا حد زیادی تحت کنترل درمانگر یا مراقب بیمار که تمرینات را انجام می دهند هستند.

ثالثا برای همه سنین و با هر سطح شناختی قابلیت اجرا دارند.

این روش ها عبارت اند از:

روش های تغییر وضعیت و موقعیت سر و گردن. که این تغییر وضعیت موجب تغییر ابعاد حلق می شود. و در نتیجه مسسیر عبور غذا بدون اینکه به بیمار فشار بیاید. در طول بلع تغییر می کند.
روش های افزایش و بهبود حس های داخل دهانی
تغییر حجم و سرعت ارائه مواد غذایی به بیمار
تغییر غلظت مواد غذایی
استفاده از پروتز های داخل دهانی
تغییر در نوع روش یا وسیله غذا دادن به بیمار

که روش های سوم و چهارم به عنوان یک روش تحت عنوان روش تغییر رژیم غذایی استفاده می شوند.

روش های بهبود و افزایش آگاهی حسی دهان

از آنجا که حس های مختلف ناحیه دهان و حلق دهانی. مانند حس چشایی ، حس گرما و سرما ، حس های لمس ، فشار و حس عمقی ، اطلاعات مختلفی را از طریق شاخه های حسی اعصاب جمجمه ای درگیر در بلع ، درمورد ماده غذایی که در درون دهان قرار گرفته است به مراکز مربوط به بلع و قشر مغز ارسال می کنند. و باعث تنظیم حرکات بلعی و آغاز رفلکس بلع می شوند.

در برخی بیماران مبتلا به اختلال بلع می توان با استفاده از این حس ها و افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان ، عملکرد بلعی بیماران را بهبود بخشید. بنابراین با توجه به ویژگی هوشیارسازی این تحریکات می توان آنها را قبل از انجام تمرینات بلعی و آغاز بلع برای بیماران ، به کار برد.

این روش ها عموما در بیماران مبتلا به اختلال بلع ناشی از آپراکسی بلع که دچار تاخیر در مرحله دهانی بلع هستند. و با بیماران مبتلا به تاخیر در مرحله آغاز حلقی بلع استفاده می شوند. روش هایی که باعث بهبود و افزایش آگاهی حس دهان می شوند. عبارت اند از :

الف ) فشار با قاشق به زبان بیمار هنگام غذا دادن

وقتی به بیمار توسط قاشق غذا داده می شود. ابتدا وقتی قاشق داخل دهان بیمار گذاشته می شود. با قاشق به روی زبان بیمار به سمت پایین فشار می آوریم. که این کار باعث تحریک گیرنده های حس فشار در زبان می شود. و بدین طریق آگاهی حسی ناحیه دهان در مورد غذای داده شده به بیمار از طریق تحریک حس فشار افزایش می یابد.

ب ) استفاده از مواد ترش قبل غذا

قبل از دادن غذا به بیمار ، یک ماده غذایی ترش مزه مانند آبلیمو به بیمار می دهیم. که بدین ترتیب ماده غذایی ترش ، از طریق گیرنده های حس چشایی دهان ، باعث تحریک این حس در ناحیه دهان می شود. زمانی نیز که بخواهیم همزمان از ویدئوفلوروگرافی استفاده کنیم از 50 درصد آبلیمو و 50 درصد باریم استفاده می کنیم.

ج ) استفاده از یخ و مواد سرد قبل غذا

قبل از دادن غذا به بیمار می توان از یک ماده غذایی سرد و یا یک قطعه یخ استفاده کرد. همانطور که ولف و گلاس ( 1992 ) هم پیشنهاد کردند. ارائه یک ماده غذایی سرد باعث تسریع ایجاد رفلکس بلع در بیمار می شود. همچنین می توان با استفاده از یک آیینه حنجره ای که داخل یخ بوده قوس های حلقی بیمار را با کشیدن آیینه از بالا به پایین تحریک کرد. که این کار باعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان ، هوشیاری سازی ساقه مغز و در نتیجه باعث آغاز سریعتر مرحله حلقی بلع می شود.

د ) استفاده از مواد غذایی جویدنی

اگر بیمار قادر به جویدن باشد ، از مواد غذایی استفاده می شود. که نیاز به جویدن داشته باشند. که عمل جویدن از طریق تحریک گیرنده های حس عمقی و جنبشی مفصل فکی گیجگاهی و عضلات زبان باعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان می شود.

مثلا در بیماران مبتلا به اختلال بلع ، به علت آسیب های مغزی ناشی از ضربه که ممکن است قادر به نگه داشتن مایعات یا مواد نیمه جامد در دهان نباشند. وقتی یک تکه کلوچه به بیمار داده می شود بیمار بلافاصله شروع به جویدن می کند. و بنابراین ممکن است رفلکس بلع در آنها شروع شود.

ه ) استفاده از بازخورد های حسی حرکتی

استفاده از بازخورد های حسی حرکتی نیز باعث افزایش آگاهی حسی ناحیه دهان می شود. مثلا وقتی به بیمار اجازه داده می شود خودش قاشق یا فنجان را به سمت دهانش حرکت دهد. این حرکت دست و هماهنگی بین چشم ، دست و دهان باعث ایجاد یک ورودی حسی مقدماتی برای بیمار می شود. که این ورودی حسی مقدماتی مغز را هوشیار می کند. که شیئی در حال نزدیک شدن به دهان است. و تمرکز بر روی این ناحیه یعنی دهان افزایش می یابد.

و ) استفاده از تحریکات لمسی دمایی

در این روش از دو حس لامسه و دما به طور همزمان استفاده می شود. بدین منظور می توان همان آیینه حنجره ای را که در یخ قرار داده شده قبل از ارائه غذا به بیمار و تلاش وی برای بلعیدن با فشار 5 بار قوس های حلقی هر طرف از بالا به پایین کشید. که بدین طریق حساسیت مراکز بلعی مرکزی نیز افزایش می یابد.

ز ) افزایش حجم غذایی

در برخی بیماران ، افزایش حجم غذایی که به بیمار داده می شود باعث آغاز سریعتر رفلکس بلع می شود. که در این بیماران بهتر است قبل دادن غذا به بیمار از تحریکات دمایی استفاده شود. و سپس حجم غذایی بیشتری به بیمار داده شود. همجنین در برخی از بیماران که مشکل در حرکات زبان دارند ولی قادر به بستن مسیر هوایی می باشند نیز می توان مقدار غذایی بیشتری در ناحیه حلق بیمار ریخت. که این حجم بیشتر غذا باعث آغاز سریعتر رفلکس حلقی بلع می شود.